30 kwiecień 2023
30 kwiecień 2023
Ocena
4,5 - 1 głos
Czasem ze względu na chorobę, uzależnienia, zaawansowany wiek, zdaża się, że bliska nam osoba przestaje radzić sobie z podstawowymi czynnościami życiowymi. Czasem taki stan trwa od urodzenia. Istnieją sytuacje, gdy nie jest ona w stanie podejmować decyzji (np. z uwagi na brak przytomności) lub nie jest w stanie podejmować racjonalnych decyzji, a jej dalsze, samodzielne funkcjonowanie może zagrażać jej dobru. Szukamy wówczas sposobów, jak najlepiej zadbać o jej interesy. Jedną z dostępnych możliwości prawnych w celu niesienia pomocy, jest złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie całkowite.
Jeśli więc żona lub mąż osoby ubezwłasnowalnianej, krewny w linii prostej (np. matka, ojciec, dziadek, babcia, syn, córka), rodzeństwo (siostra lub brat), przedstawiciel ustawowy dostrzegą, że ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomanię, bliska im osoba nie jest w stanie kierować swym postępowaniem, mogą złożyć wniosek do sądu o ubezwłasnowolnienie całkowite tej osoby, co umożliwi ustanowienie dla niej opiekuna, który będzie dokonywał za nią wszystkich czynności np. zawierał umowy, realizował je, czuwał nad sprawami życia codziennego itd.
Czy wiesz, że...
Art. 11 Kodeksu Cywilnego
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Art. 12 Kodeksu Cywilnego
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Art. 13 Kodeksu Cywilnego
§ 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
(...)
W polskim porządku prawnym wyróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe:
Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite to dokument, składany do sądu okręgowego, w którym wnioskodawca prosi sąd o pozbawienie zdolności do czynności prawnych (np. zaciągania zobowiązań, w tym zawierania umów) krewnego lub małżonka, jeśli nie jest on w stanie kierować swym postępowaniem.
Czy niniejszy wniosek to pozew?
Pozew to pismo procesowe, które wnosi się w procesie cywilnym, a więc wtedy, kiedy co do zasady pomiędzy stronami istnieje spór do rozstrzygnięcia przez sąd (np. w sprawach o rozwód, w sprawach o zapłatę zaległości, w sprawach ze stosunków między rodzicami i dziećmi, w sprawach o odszkodowanie za szkodę, w sprawach o alimenty, w sprawach o ustalenie ojcostwa, w sprawach o naruszenie posiadania, w sprawach ze stosunku pracy o ustalenie istnienia umowy o pracę zamiast umowy zlecenia lub umowy o dzieło, w razie wypadku przy pracy i chęci dochodzenia odszkodowania od pracodawcy itd.). W procesie, pismo wnoszone do sądu nazywa się "pozwem", strony postępowania nazywają się "powód" i "pozwany", a orzeczenie wydane przez sąd nazywa się "wyrokiem".
Innym postępowaniem sądowym jest tzw. postępowanie nieprocesowe, w ramach którego strony potrzebują decyzji sądu (np. orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu, uznanie osoby zaginionej za zmarłego, zezwolenie na wyjazd dziecka za granicę w braku zgody drugiego rodzica, zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez osobę niepełnoletnią, zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania, nabycie spadku, żądanie wydania świadectwa pracy przez pracodawcę, orzeczenie o wypłacaniu części wynagrodzenia małżonka do rąk drugiego małżonka itd.). W postępowaniu nieprocesowym pismo wnoszone do sądu nie nazywa się pozwem, ale: "wnioskiem", strony postępowania nie nazywają się powodem i pozwanym, ale: "wnioskodawcą" i "uczestnikami", a orzeczenie wydane przez sąd w postępowaniu nieprocesowym nie nazywa się wyrokiem, ale: "postanowieniem".
Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite można złożyć do sądu, gdy:
Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite powinien odpowiadać warunkom pisma procesowego, a także zawierać dodatkowe elementy, wskazane w postanowieniach szczególnych, a więc oznaczenie sądu okręgowego, do którego wniosek jest kierowany; oznaczenie miejsca zamieszkania i adresów wnioskodawcy i uczestnika; numery PESEL lub NIP wnioskodawcy i uczestnika; numer KRS wnioskodawcy (jeśli dotyczy); dokładne określenie żądania; przytoczenie okoliczności faktycznych, uzasadniających żądanie; wskazanie świadków, biegłych lub innych dowodów; zaproponowanie doradcy tymczasowego dla osoby ubezwłasnowalnianej; podpis wnioskodawcy; odpis wniosku; załączniki (odpisy aktów stanu cywilnego, świadectwo lekarskie, wydane przez lekarza psychiatrę, opinia psychologa, zaświadczenie poradni przeciwalkoholowej, zaświadczenie poradni leczenia uzależnień itd.).
Czy wiesz, że...
Kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny (Art. 545 § 4 Kodeksu Postępowania Cywilnego).
O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy, na wniosek, złożony przez bliską osobę (zwaną: wnioskodawcą), osoby, wymagającej być ubezwłasnowolnioną (zwaną: uczestnikiem).
Czy wiesz, że...
Art. 544 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów.
§ 2. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu.
Wniosek złożony do sądu powinien być opłacony w kwocie 100 zł. Wysokość opłaty sądowej wynika z art. 23 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Wnioskodawca to osoba, która składa wniosek do sądu o ubezwłasnowolnienie całkowite. Wnioskodawcą może być: żona lub mąż osoby ubezwłasnowalnianej, krewny osoby ubezwłasnowalnianej w linii prostej (np. matka, ojciec, dziadek, babcia, syn, córka), rodzeństwo (siostra lub brat), przedstawiciel ustawowy osoby ubezwłasnowalnianej, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka lub prokurator. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba, która ma być ubezwłasnowolniona (uchw. SN z 28 września 2016 r., III CZP 38/16) - jest to jednakże w doktrynie nadal kwestia sporna.
Czy wiesz, że...
Art. 545 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
§ 2. Krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłaszać tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.
§ 3. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.(...)
Uczestnik to osoba ubezwłasnowalniana, która będzie przesłuchiwana w obecności biegłych lekarzy (m.in. psychologów, psychiatrów i neurologów), na okoliczność konieczności jej ubezwłasnowolnienia.
Czy wiesz, że...
Art. 546 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa, prócz wnioskodawcy:
1) osoba, której dotyczy wniosek;
2) jej przedstawiciel ustawowy;
3) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
§ 2. Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora.
§ 3. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.
Sąd przyjmie wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeśli stwierdzi, że spełnił on warunki formalne, w tym, że wniesiono wymaganą opłatę sądową. Wówczas wyznacza on datę rozprawy i wzywa strony, świadków i biegłych do stawiennictwa, w celu przeprowadzenia postępowania dowodowego.
Postępowanie dowodowe przed sądem powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby ubezwłasnowalnianej, rodzaj spraw, wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych. W trakcie postępowania sąd powinien wysłuchać osobę ubezwłasnowalnianą w obecności biegłego psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Najistotniejszym dowodem jest świadectwo lekarskie, wydane przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby ubezwłasnowalnianej, alternatywnie opinia psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. W razie pijaństwa, bierze się również pod uwagę zaświadczenie poradni przeciwalkoholowej, a w razie narkomanii - zaświadczenie poradni leczenia uzależnień.
Oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego tej osoby, postępowanie dowodowe powinno wykazać ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby.
Czy wiesz, że...
Art. 547 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.
§ 2. W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie.
§ 3. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu.
(...)
Art. 552 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda, w wyznaczonym terminie, przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, lub opinii psychologa o stopniu niepełnosprawności umysłowej tej osoby. Jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa, sąd żąda także przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu narkomanii - zaświadczenia z poradni leczenia uzależnień.
§ 2. Sąd odrzuca wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli treść wniosku lub dołączone do wniosku dokumenty nie uprawdopodobniają istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie albo w razie niezłożenia żądanego świadectwa, opinii lub zaświadczenia, chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe.
Art. 553 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa.
§ 2. Opinia biegłego oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu jej zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniającą postępowanie i zachowanie się tej osoby.
(...)
Art. 554(1) Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Postępowanie dowodowe powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposób zaspokajania jej potrzeb życiowych.
§ 2. Sąd może zobowiązać osoby pozostające we wspólnocie domowej z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, do złożenia wykazu majątku należącego do tej osoby oraz do złożenia przyrzeczenia. Przepisy art. 913, 915-917 stosuje się odpowiednio.
(...)
Art. 556 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Sąd może zaniechać doręczenia pism sądowych, wezwania lub wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jeżeli uzna to za niecelowe ze względu na stan zdrowia tej osoby, określony w opiniach biegłego lekarza psychiatry lub neurologa oraz psychologa wydanych po przeprowadzeniu badania. Nie dotyczy to wysłuchania, o którym mowa w art. 547. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
§ 2. W wypadkach wskazanych w § 1 sąd orzekający, w celu ochrony w toku postępowania praw osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, ustanowi kuratora, chyba że ma ona przedstawiciela ustawowego, który nie jest wnioskodawcą. Przepisy art. 548 § 3 i 4 stosuje się odpowiednio. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Sąd może umieścić osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, w zakładzie leczniczym pod obserwację, jak również zobowiązać osoby, pozostające we wspólnocie domowej z osobą ubezwłasnowalnianą, do złożenia wykazu majątku, należącego do tej osoby.
W sprawach o ubezwłasnowolnienie, o uchylenie oraz zmianę ubezwłasnowolnienia sąd może ustanowić dla osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dla osoby ubezwłasnowolnionej, adwokata lub radcę prawnego z urzędu, nawet bez jej wniosku, jeżeli osoba ta ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie za potrzebny.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Następnie, po zamknięciu rozprawy sąd wydaje rozstrzygnięcie w formie postanowienia o ubezwłasnowolnieniu lub braku podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego. W postanowieniu sąd stwierdza, czy ubezwłasnowolnienie jest częściowe czy całkowite, a także podaje jaka jest jego przyczyna. Orzeczenie kończące sprawę będzie także zawierało orzeczenie o kosztach postępowania i osobie obowiązanej do ich poniesienia. Orzeczenie takie jest wzruszalne – sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny dla których je orzeczono lub zmieni ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe. Z wnioskiem o zmianę orzeczenia może wystąpić także sam ubezwłasnowolniony.
Czy wiesz, że...
Art. 555 Kodeksu Postępowania Cywilnego
Orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zapaść tylko po przeprowadzeniu rozprawy.
(...)
Art. 557 Kodeksu Postępowania Cywilnego
W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone.
Orzeczenie sądu powinno zostać uchylone, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. Uchylenie może nastąpić także z urzędu przez sąd.
Czy wiesz, że...
Art. 559 Kodeksu Postępowania Cywilnego
§ 1. Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono; uchylenie może nastąpić także z urzędu.
§ 2. Sąd może w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu - zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.
§ 3. Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony.
Ubezwłasnowolnienie całkowite następuje w wyniku wydania prawomocnego postanowienia przez sąd okręgowy w przedmiocie ubezwłasnowolnienia. Ubezwłasnowolnienie całkowite to najbardziej drastyczna forma ingerencji w strefę dóbr osobistych człowieka i jego praw. Pozbawienie czynności prawnych to niemożność nabywania praw w drodze czynności prawnych i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu i na własny rachunek (np. zawierania umów). Nie oznacza to ograniczenia możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków, lecz dotyczy sposobu ich nabywania.
Sąd dokonuje ubezwłasnowolnienia jedynie tych osób, które nie są w stanie kierować swym postępowaniem, wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii. Celem ubezwłasnowolnienia jest ochrona interesów osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a nie innych osób.
Konsekwencją dokonania samodzielnie czynności prawnej przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie (np. gdy osoba ta zawrze samodzielnie umowę) jest nieważność tej czynności. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może jedynie samodzielnie dokonywać czynności w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, takich jak bieżące zakupy, korzystanie z drobnych usług itd., chyba że pociąga to za sobą rażące pokrzywdzenie osoby, niezdolnej do czynności prawnej.
Czy wiesz, że...
Art. 14 Kodeksu Cywilnego
§ 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.
§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna. Nie dotyczy to jednak osób, które pozostają jeszcze pod władzą rodzicielską - w takim wypadku funkcję opiekuna pełni rodzic. Sąd okręgowy, orzekający o ubezwłasnowolnieniu całkowitym przesyła odpis prawomocnego postanowienia sądowi opiekuńczemu, który wszczyna z urzędu postępowanie o ustanowienie opieki.
Czy wiesz, że...
Art. 13 Kodeksu Cywilnego
(...) § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Ubezwłasnowolnienie całkowite to najbardziej drastyczna forma ingerencji w strefę dóbr osobistych człowieka i jego praw. Pozbawienie czynności prawnych to niemożność nabywania praw w drodze czynności prawnych i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu i na własny rachunek (np. zawierania umów). Nie oznacza to ograniczenia możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków, lecz dotyczy sposobu ich nabywania. Ubezwłasnowolnienie osoby, która nie jest w stanie kierować świadomie i rozsądnie swoim postępowaniem nie jest powodem do wstydu. Powinno wręcz stanowić wyraz troski o osobę najbliższą, która z przyczyn zdrowotnych potrzebuje pomocy w kierowaniu jej życiem codziennym.
Warunki konieczne do ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby przez sąd są następujące:
W takiej sytuacji, żona lub mąż osoby ubezwłasnowalnianej, krewny w linii prostej (np. matka, ojciec, dziadek, babcia, syn, córka), rodzeństwo (siostra lub brat), przedstawiciel ustawowy mogą wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie całkowite tej osoby i przyznanie tej osobie opiekuna. Osoby niepełnoletnie, pozostające pod władzą rodzicielską, nie potrzebują opiekunków, gdyż rolę tę wypełniają ich rodzice.
W wyniku złożonego wniosku, sąd okręgowy przeprowadza rozprawę: przesłuchuje osobę ubezwłasnowalnianą (jeśli jest to możliwe) w obecności biegłego lekarza, innych świadków, bierze pod uwagę dokumentację medyczną, może umieścić osobę ubezwłasnowalnianą w zakładzie leczniczym na obserwację. Po zakończeniu postępowania dowodowego sąd wydaje postanowienie, w którym decyduje, czy osoba ta powinna być ubezwłasnowolniona całkowicie. Jeśli sąd orzeknie o ubezwłasnowolnieniu, po przekazaniu sprawy sądowi opiekuńczemu, ten drugi sąd z urzędu przeprowadzi postępowanie w sprawie wyznaczenia opiekuna. Ewentualna poprawa sytuacji zdrowotnej, może stanowić podstawę zmiany postanowienia sądu.
Dokonanie samodzielnie czynności prawnej przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie powoduje nieważność tej czynności prawnej, chyba że chodzi o czynności w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, któe nie pociągają za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.