8 sierpień 2023
8 sierpień 2023
Ocena
5 - 3 głosy
Odebranie wezwania do sądu, nawet jeśli dotyczy tylko stawiennictwa w charakterze świadka, czy to w sprawie cywilnej lub gospodarczej, czy w sprawie karnej, bardzo często jest stresujące dla osób, które nie mają do czynienia z wymiarem sprawiedliwości. Kolejną sprawą przyprawiającą o zawrót głowy jest samo stawiennictwo przed sądem. Do czego świadek jest obowiązany? Czy istnieje możliwość zmiany terminu lub miejsca złożenia zeznań? Co w sytuacji, gdy siły lub zdrowie odmówią nagle posłuszeństwa? Na te wątpliwości odpowiemy w niniejszym przewodniku prawnym.
Świadek ma obowiązek:
Czy wiesz, że...
Nieusprawiedliwione niestawiennictwo przed sądem, nieuzasadniona odmowa złożenia zeznań, odpowiedzi na pytania lub oddalenie się z miejsca przesłuchania, bez zgody sądu, może skutkować nałożeniem na świadka grzywny, w wysokości nawet do 3 000 zł (art. 274 § 1 w zw. z art. 163 § 1 Kodeksu Postępowania Cywilnego oraz art. 285 § 1 Kodeksu Postępowania Karnego).
Ponowne nieusprawiedliwione niestawiennictwo może spowodować nałożenie kolejnej grzywny, a nawet wydanie nakazu przez sędziego o sprowadzeniu świadka na rozprawę przez policję.
Sędzia może również zarządzić nawet tygodniowy areszt dla świadka, który nie stawia się w sądzie aby złożyć zeznania.
W przypadku usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni świadka od konieczności zapłaty grzywny lub przymusowego sprowadzenia.
Należy pamiętać, że świadek musi mówić prawdę i całą prawdę przed sądem, nie może zatajać prawdy, do czego zobowiązuje go złożone przyrzeczenie.
Czy wiesz, że...
Przyrzeczenie, jakie świadek składa przed sądem, przed złożeniem swoich zeznań, brzmi:
"Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem, przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome''.
Zwolnienie świadka z obowiązku złożenia przyrzeczenia nie oznacza, że świadek jest zwolniony z obowiązku mówienia prawdy. Za złożenie fałszywych zeznań, świadek może zostać pozbawiony wolności do lat 8.
Oznacza to, że świadek musi powiedzieć wszystko, co wie o sprawie. Jeśli jednak czegoś nie wie, zamiast zmyślać fakty, powinien wprost powiedzieć sądowi, że nie ma wiedzy w danym zakresie.
Jeśli na sali sądowej znajdują się również inni świadkowie, sąd ustala kolejność składania przez nich zeznań, decydując, który ze świadków pozostanie na sali, aby złożyć zeznania jako pierwszy. Pozostałych świadków sąd prosi o wyjście i poczekanie w innej sali lub na korytarzu, na swoją kolej.
Czy wiesz, że...
Świadkowie nie mogą być równocześnie obecni na sali podczas składania zeznań przez innego świadka, jeśli nie zostali jeszcze przesłuchani w danej sprawie przed sądem.
Przesłuchanie świadka rozpoczyna się od zadania mu przez sędziego pytań, dotyczących jego osoby (tj. imię, nazwisko, miejsce zamieszkania, wiek, zajęcie, karalność za fałszywe zeznania lub oskarżenie) oraz stosunek do stron. Sędzia poucza świadka o obowiązku mówienia prawdy i ewentualnej możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań, a następnie odbiera od świadka przyrzeczenie.
Następnie sędzia prosi świadka o spontaniczną wypowiedź, dotyczącą wszystkiego tego, co świadek wie w sprawie, a następnie zadaje świadkowi pytania, doprecyzowujące jego zeznania. Po zadaniu wszystkich pytań, sędzia oddaje głos pełnomocnikom stron, a następnie stronom, którzy również mogą zadać pytania świadkowi. Po wyczerpaniu pytań, sędzia decyduje o zwolnieniu świadka z rozprawy. Wówczas świadek może spokojnie opuścić budynek sądu. Jego misja zostaje zakończona.
Świadek może ubiegać się o zwrot wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem w sądzie (np. zwrot pieniędzy za koszt biletu kolejowego) oraz o wynagrodzenie za utratę zarobku (np. utarg, jaki sprzedawca mógłby uzyskać, gdyby godziny spędzone w sądzie, poświęcił na pracę w swoim sklepie).
Czy wiesz, że...
Istnieje możliwość przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka na odległość, przy użyciu urządzeń technicznych, pozwalających na dokonanie tej czynności. Przesłuchanie w tym trybie zarządza sąd - przesłuchanie na odległość należy uznać za sytuację wyjątkową, która jest dopuszczalna jedynie w ściśle określonych przypadkach tj. gdy niezasadne jest (albo niemożliwe) przesłuchanie świadka w zwykłym trybie.
Istnieją określone sytuacje, w których świadek może odmówić złożenia zeznań:
a) w sprawach cywilnych lub gospodarczych: jeżeli zeznania dotyczą małżonków stron, ich wstępnych (np. rodziców i dziadków), zstępnych (np. dzieci, wnuków), rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu (rodzeństwa małżonka), jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia (osób adoptowanych). Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.
Prawo odmowy zeznań przysługuje także duchownemu, co do faktów, uzyskanych w ramach spowiedzi.
b) w sprawach karnych: jeżeli świadek jest osobą najbliższą dla oskarżonego, a więc: małżonkiem, wstępnym (np. rodzicem, dziadkiem, babcią), zstępnym (np. dzieckiem, wnukiem, wnuczką), rodzeństwem, powinowatym w tej samej linii lub stopniu (rodzeństwem małżonka lub małżonkiem rodzeństwa małżonka), osobą pozostającą w stosunku przysposobienia (osobą adoptowaną lub adoptującą) oraz jej małżonkiem, a także osobą pozostającą we wspólnym pożyciu (tj. osobą wspólnie mieszkającą ze świadkiem, niezależnie od tego, czy są rodziną czy nie). Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.
Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie, objętym postępowaniem.
Istnieją także sytuacje, w których świadek może odmówić odpowiedzi na zadane, przez sąd lub strony, pytanie:
a) w sprawach cywilnych lub gospodarczych: dotyczy to sytuacji, gdy zeznania mogłyby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
b) w sprawach karnych: dotyczy to sytuacji, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.
W następujących, usprawiedliwionych sytuacjach, możliwe jest wnioskowanie do sądu o zmianę miejsca przesłuchania świadka:
W zależności od danej sytuacji, nowym miejscem przesłuchania świadka będzie: szpital, dom świadka, dom starców, inny sąd, w tym również sąd zagraniczny, konsulat polski itd. Jeśli sytuacja na to zezwala, można przesłuchać świadka na odległość - przy użyciu wymaganego sprzętu technicznego.
Należy jednak pamiętać, że w każdym z tych przypadków, to sąd decyduje, czy dana sytuacja jest wystarczająco wyjątkowa i usprawiedliwia brak osobistego stawiennictwa świadka przed sądem wzywającym na rozprawę. Nie ma 100% pewności, że każda taka sytuacja wyda się sądowi na tyle przekonująca, aby zarządzić przesłuchanie w innym miejscu, niż przed sądem wzywającym do stawiennictwa. Wobec tego, nawet wnosząc wniosek o zmianę miejsca przesłuchania, należy być przygotowanym na to, że sąd naszej argumentacji nie podzieli, a w konsekwencji utrzyma swoje pierwotne wezwanie do osobistego stawiennictwa świadka w budynku sądu.
Wniosek o zmianę miejsca przesłuchania świadka, z powodów, wymienionych powyżej, czy to w sprawie cywilnej, czy to w sprawie karnej, należy wysłać niezwłocznie, po otrzymaniu wezwania do sądu. Sąd bowiem stara się prowadzić postępowanie dowodowe tak szybko, jak to możliwe, biorąc pod uwagę zasadę szybkości postępowania (ekonomikę procesu). Zwlekanie z odpowiedzią przewleka postępowanie sądowe.
W sytuacji przewlekłej choroby świadka, kalectwa lub znacznie podeszłego wieku świadka (np. ponad 90 lat) istnieje możliwość wnioskowania o jego przesłuchanie w miejscu pobytu np. w szpitalu lub miejscu zamieszkania, jeżeli świadek nie może opuścić tego miejsca, jak również o przesłuchanie świadka na odległość, przy użyciu wymaganego sprzętu technicznego.
Istnieje możliwość wnioskowania o przesłuchanie świadka w ramach pomocy prawnej przed sądem w kraju, w którym świadek stale przebywa lub przez konsula polskiego, w ambasadzie RP, jeśli miejscem stałego pobytu świadka jest miasto w innym kraju, niż Polska. Zaleca się wówczas wskazać sądowi najbliższą placówkę odpowiedniego sądu lub najbliższy wydział konsularny ambasady polskiej w tym kraju, a także wskazać, jaka jest odległość (w km) od miejsca stałego pobytu świadka do sądu, który wezwał świadka na rozprawę. Można również wnioskować o przesłuchanie świadka na odległość, przy użyciu wymaganego sprzętu technicznego.
Przesłuchanie w konsulacie polskim jest dobrowolne. Konsul nie dysponuje środkami przymusu, aby zmusić świadka do złożenia zeznań. Ponadto, świadek nie może być reprezentowany przed konsulem przez żadnego pełnomocnika, nawet własnego adwokata. Świadek może jedynie złożyć zeznania osobiście przed konsulem i bez obecności osób dodatkowych. Świadek musi obowiązkowo posiadać polski dokument tożsamości (zagraniczne dokumenty tożsamości nie są akceptowane w polskim konsulacie).
Istnieje możliwość wnioskowania przez świadka o przesłuchanie go w innym sądzie w Polsce, który znajduje się bliżej miejsca zamieszkania świadka, jeśli faktycznie odległość miejsca pobytu świadka jest znacznie oddalona od siedziby sądu, który wezwał świadka np. 800 km. Można również wnioskować o przesłuchanie świadka na odległość, przy użyciu wymaganego sprzętu technicznego.
W sytuacji przejściowych i nagłych problemów zdrowotnych, nie należy wnioskować o zmianę miejsca przesłuchania świadka. W takich sytuacjach świadek powinien usprawiedliwić swoją nieobecność np. wypadek samochodowy, pobyt w szpitalu, nagła śmierć osoby bliskiej itd. Trzeba to zrobić najpóźniej w terminie tygodnia od odbytej rozprawy, przesyłając sądowi zaświadczenie, wystawione przez lekarza sądowego (jeśli nieobecność jest spowodowana stanem zdrowia).
Czy wiesz, że...
Lekarz sądowy jest to lekarz, który jest uprawniony na mocy umowy z prezesem sądu okręgowego, do wystawiania zaświadczeń, potwierdzających zdolność albo niezdolność do stawiennictwa na wezwanie lub zawiadomienie sądu z powodu choroby, na obszarze właściwości danego sądu.
Uzyskanie zaświadczenia od lekarza sądowego często nie bywa łatwe. W pierwszej kolejności zalecane jest uzyskanie zaświadczenia od zwykłego lekarza, które przedstawia się następnie lekarzowi sądowemu. Na tej podstawie lekarz sądowy wystawi zaświadczenie, potwierdzające niezdolność świadka do uczestnictwa w rozprawie sądowej.
Rozprawa prawdopodobnie dojdzie do skutku i zostanie przeprowadzona bez obecności świadka. Sąd odwoła rozprawę tylko w sytuacji, gdy nieobecny świadek to jedyna osoba, którą sąd zarządził przesłuchać w trakcie danej rozprawy. W razie usprawiedliwienia nieobecności przez świadka, sąd wezwie go do sądu na inny termin rozprawy.
Przed sądem należy zachować powagę, wymaganą wobec urzędnika państwowego. Nastrój panujący na sali sądowej wydaje się podniosły, wyważony, stonowany i powściągliwy. Jednakże, mimo swojej stanowczości, sędziowie są wyrozumiali wobec świadków. Jeśli świadek będzie postępował przed sądem zgodnie z regułami, o których został pouczony tj. stawi się na rozprawę (a w sytuacji niemożności stawiennictwa, usprawiedliwi swoją nieobecność lub wniesie wniosek o przesłuchanie w innym miejscu), złoży prawdziwe zeznania, odpowie na pytania i oddali się z sądu, dopiero po uzyskaniu pozwolenia sądu, nie ma powodu do strachu. Bynajmniej, gorzej byłoby odebrać wezwanie do stawiennictwa w charakterze oskarżonego!