17 luty 2022
17 luty 2022
Oglądając amerykańskie filmy, w których oskarżeni są wzywani przed sąd, a wyrok zapada na pierwszej rozprawie, często zastanawiamy się, dlaczego nasze polskie sądy tak długo "zwlekają z wydaniem wyroku". Dlaczego skazanie, nie następuje, w Polsce, na pierwszej rozprawie, tak, jak na filmach, a zamiast tego postępowania ciągną się latami? Czy coś jest nie tak z naszym wymiarem sprawiedliwości? Zdarza się, że będąc świadkiem procesu karnego, jesteśmy zagubieni w kompleksowości procedur, jakie spoczywają na sędzi przewodniczącym. W niniejszym przewodniku prawnym wyjaśnimy pokrótce przebieg postępowania karnego, od momentu wyznaczenia rozprawy, przez sąd, aż do wydania wyroku. Pominięty więc został etap postępowania przygotowawczego.
Dostaliśmy wezwanie lub zawiadomienie do stawiennictwa na rozprawę, z sądu karnego, czy to w charakterze świadka, czy oskarżonego, czy też pokrzywdzonego. Z lektury, otrzymanego dokumentu, wynika, że nasza obecność jest obowiązkowa. Co dalej?
Czy wiesz, że...
Jeśli sąd uzna, że sprawa nie ma szans zakończyć się w ramach pierwszego terminu rozprawy (np. z powodu sporej ilości świadków do przesłuchania), zarządzi, zgodnie z art. 349 Kodeksu Postępowania Karnego (dalej: "KPK"), wyznaczenie posiedzenia wstępnego, na którym:
1/ wyznacza terminy rozprawy, w liczbie co najmniej 5;
2/ ogłosi, wyznaczone terminy, stronom i innym osobom, biorącym udział w posiedzeniu.
Jeśli sąd nie wyznaczył posiedzenia wstępnego, wskaże sędziego albo członków składu orzekającego oraz zarządzi o wyznaczeniu rozprawy głównej (data, godzina, sala rozpraw, strony i inne osoby do wezwania) oraz wyznaczy inne czynności, konieczne do przygotowania rozprawy. Następnie dopuści dowody oraz zarządzi ich sprowadzenie na rozprawę.
Niestawiennictwo na rozprawie, co do zasady nie jest możliwe. Istnieją jednakże pewne sposoby na przesłuchanie świadka, w innym miejscu, niż siedziba sądu karnego.
Czy wiesz, że...
Doręczając, oskarżonemu, wezwanie na rozprawę albo zawiadomienie o jej terminie, sąd ma obowiązek go pouczyć o treści przepisów:
- art. 100 § 3 i 4 KPK (doręczenie wyroku, możliwość jego zaskarżenia, możliwość zaskarżenia innych postanowień);
- art. 374 KPK (obecność na rozprawie);
- art. 376 KPK (konsekwencje opuszczenia sali rozpraw lub nieobecności oskarżonego);
- art. 377 KPK (wprawienie się oskarżonego w stan niezdolności, zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia oskarżonego nieobecnego);
- art. 378a KPK (możliwości złożenia wniosku o uzupełniające przeprowadzenie dowodu, przeprowadzonego podczas nieobecności oskarżonego);
- art. 419 § 1 KPK (ogłoszenie wyroku, mimo niestawiennictwa stron);
- art. 422 KPK (możliwość złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku);
- art. 447 § 5 KPK (apelacja nie może być oparta na błędach dotyczących wniosku o skazanie bez rozprawy lub dobrowolnego poddania się karze).
Doręczając stronie zawiadomienie o terminie rozprawy, poucza się ją o treści art. 402 § 1 zdanie trzecie KPK (sąd nie będzie informował strony o nowych terminach rozpraw).
Co do zasady, rozprawa odbywa się jawnie. Oznacza to, że na rozprawie, oprócz osób, biorących udział, w postępowaniu (oskarżonego, oskarżyciela, świadków), mogą być obecne również inne osoby, jeśli są one pełnoletnie i nieuzbrojone. Sąd może zezwolić na obecność, na rozprawie, małoletnim oraz osobom, obowiązanym do noszenia broni.
Czy wiesz, że...
Nie mogą być obecne na rozprawie osoby, znajdujące się w stanie nielicującym z powagą sądu (np. pod wpływem alkoholu, niestosownie ubrane itd.).
Rozprawa odbywa się ustnie. Sąd kieruje rozprawą i czuwa nad jej prawidłowym przebiegiem, bacząc, aby zostały wyjaśnione wszystkie, istotne okoliczności sprawy. Powinien on dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej.
Rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy. Następnie, sąd sprawdza, czy wszystkie wezwane osoby stawiły się oraz czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Oskarżony ma prawo brać udział w rozprawie. Sąd może uznać jego obecność za obowiązkową (Art. 374 KPK).
Czy wiesz, że...
W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa, sąd zarządzi jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie lub przerywa lub odracza rozprawę.
Po sprawdzeniu obecności, sąd zarządzi opuszczenie sali rozpraw, przez świadków. Biegli pozostają na sali, chyba że sąd zarządzi inaczej.
Pokrzywdzony może wziąć udział w rozprawie, jeżeli się stawi, i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności.
Przewód sądowy rozpoczyna się od zwięzłego przedstawienia, przez oskarżyciela lub sąd, zarzutów oskarżenia co oznacza, że prokurator lub sędzia, przeczytają, jakich czynów, według prokuratora, dopuścił się oskarżony.
Jeśli oskarżony wniósł odpowiedź, na akt oskarżenia, sędzia poinformuje o jej treści.
Sąd, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza oskarżonego, o:
Następnie sąd zapyta oskarżonego, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.
Po przesłuchaniu oskarżonego, sąd poucza go, o:
Czy wiesz, że...
Oskarżony może poprosić o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego, bez kontynuowania prowadzenia procesu sądowego.
Dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę możności przeprowadzone przed dowodami służącymi do obrony. Po swobodnym wypowiedzeniu się osoby przesłuchiwanej, następujące osoby mogą zadawać jej pytania (we wskazanej, w art. 370 KPK, kolejności):
Czy wiesz, że...
Przy przesłuchaniu świadka nie powinni być obecni świadkowie, którzy jeszcze nie zostali przesłuchani.
Jeżeli oskarżony lub świadek odmówią wyjaśnień lub wyjaśnią odmiennie, niż poprzednio albo oświadczą, że pewnych okoliczności nie pamiętają, sędzia na rozprawie odczyta, tylko w odpowiednim zakresie, protokoły ich wyjaśnień, złożonych poprzednio, w tej lub innej sprawie, w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu.
Mogą być odczytywane na rozprawie wszelkie dokumenty prywatne, powstałe poza postępowaniem karnym, w szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki.
Po przeprowadzeniu dowodów, dopuszczonych w sprawie, sędzia zapyta strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej - zamyka przewód sądowy.
Po zamknięciu przewodu sądowego, sędzia udzieli głosu stronom, ich przedstawicielom oraz przedstawicielowi społecznemu.
Głos zabierają w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, przedstawiciel społeczny, obrońca oskarżonego i oskarżony.
Czy wiesz, że...
Jeżeli oskarżyciel ponownie zabiera głos, należy również udzielić głosu obrońcy i oskarżonemu.
Następnie, sędzia przystąpi do narady.
Ogłoszenie wyroku odbywa się jawnie. Jego podstawę może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Sąd sporządza wyrok na piśmie.
Czy wiesz, że...
W razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania sędzia powinien orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia, w całości lub w części, szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Po podpisaniu wyroku, sąd ogłasza go publicznie. Następnie, poda on ustnie najważniejsze powody wyroku, chyba że nikt się nie stawił na ogłoszeniu wyroku.
W terminie 7 dni, od daty ogłoszenia wyroku, strona (a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony), może złożyć pisemny wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku - nazywa się to tzw. zapowiedzią apelacji, gdyż poprzedza złożenie apelacji. Sąd powinien sporządzić uzasadnienie wyroku w terminie 14 dni, od daty otrzymania wniosku o uzasadnienie.
Po uzyskaniu uzasadnienia wyroku, strona może wnieść apelację od wyroku, jeśli się z nim nie zgadza.
Jak zostało wykazane powyżej, postępowanie karne to skomplikowany proces, pełen obowiązkowych elementów składowych, które muszą nastąpić w poprawnej kolejności. Po przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego, przez prokuratora (lub innego oskarżyciela publicznego), akt oskarżenia trafia do sądu. Sędzia oceni, czy jest on wystarczający, do przeprowadzenia postępowania sądowego. Jeśli uzna, że może dalej procedować, wyznaczy rozprawę, na którą wezwie strony i świadków. Podczas rozprawy, to sąd dba o to, aby wszelkie kwestie zostały wyjaśnione w procesie. Odbiera wyjaśnienia od oskarżonego, następnie przesłuchuje świadków i biegłych, dopuszcza inne dowody. Po zebraniu materiału dowodowego, udziela ostatniego głosu, wszystkim obecnym, w kolejności ustalonej w kodeksie postępowania karnego. Jakakolwiek pomyłka sądu, w tych poczynaniach, może służyć, w apelacji, do zaskarżenia wydanego wyroku. Następnie, sąd przystępuje do narady i wydaje podpisany wyrok, który ogłasza jawnie i publicznie, wyjaśniając ustnie najważniejsze kwestie. Po wydaniu wyroku, strona ma 7 dni na złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku, po czym może złożyć apelację od wyroku, jeśli się z nim nie zgadza.
Cała opisana procedura dowodzi, że sądowi polskiemu zwykle ciężko jest zakończyć sprawę na pierwszej rozprawie, szczególnie jeśli w grę wchodzi większa liczba świadków. Styl amerykańskiego procesu karnego zdarza się więc w Polsce rzadko np. gdy w sprawie brak jest świadków i innych dowodów. Zwykle jednak takie "szybkie" sprawy nie są na tyle spektakularne, aby móc stać się przedmiotem nagłośnienia medialnego bądź kadrem dla realizacji filmu, co oznacza, że przeciętny Kowalski raczej o nich nie usłyszy.